In 1758 publiceerde Johann Hermann Knoop "Pomologia" de eerste, met handgekleurde platen geïlustreerde wetenschappelijke beschrijving van fruitrassen in Europa. Hij was daarmee de grondlegger van de pomologie. Zijn boeken zijn nog steeds van groot belang voor de studie van oude fruitrassen, waarvan nog een verbluffend groot aantal te vinden is.

Tweeënzeventig jaar later, in 1830, blijkt Matthieu van Noort met zijn publicatie "Pomologia Batava" een waardig opvolger van Knoop te zijn.

Uit zijn voorwoord blijkt dat van Noort helemaal geen tuinbouw of fruitteelt achtergrond had, in tegenstelling tot Knoop. Knoop was tuinbouwdirecteur op het buitengoed Marienburg bij Leeuwarden, eigendom van Maria Louise Landgravin van Hessen - Cassel, de echtgenote van Friese Stadhouder Johan Willem Friso van Oranje.
Van Noort's grote passie was tekenen en schilderen. Nadat zijn vriend, professor Wttwaall, zijn geschilderde vruchten bewonderde en hem op het pomologisch belang er van wees, heeft hij zich met grote inzet op de studie van appel- en perenrasen geworpen met als resultaat een prachtig boek over 84 Nederlandse appel- en perenrassen.

Dat boek, is nog steeds van groot belang voor pomologisch onderzoek omdat het het 110 jarige "gat" dat ligt tussen Knoop's "Pomologia" (1758) en het volgende grote Nederlandse pomologische standaardwerk "De Nederlandsche Boomgaard" (1868) enigszins opvult.

Van alle in "Pomologia Batava" beschreven rassen zijn twee afbeeldingen in kleur aanwezig, één van de steel kant en één van de kelk kant. Daarnaast is er een doorsnedetekening, waarop het klokhuis en de vorm en de diepte van steel- en kelkholte goed te zien zijn. De kwaliteit van de platen is zeer hoog. Zij zijn duidelijk door iemand met ervaring en talent gemaakt.

Uit details zoals schurftvlekjes op de schil blijkt, zoals van Noort zelf al meldt, dat de platen "naar het leven getekend" zijn.

Uitgeverij en drukkerij Springer in Leiden heeft zich zeer bekwaam getoond in de, ten tijde van Knoop nog niet bestaande, lithografische druktechniek. Daardoor kon het tijdrovende, voor elk boek met de hand inkleuren van alle platen vervallen. Ook werd door het lithografisch drukproces de kwaliteit van de afbeeldingen veel beter.

De beschrijvingen die van Noort geeft zijn beknopt, maar erg volledig. Naast het uiterlijk van de vrucht vermeldt hij tevens de pluktijd, het gebruik en de gebruiksperiode.

Als hoofdnaam geeft hij de toen in Nederland algemeen gebezigde namen. Van een meerdere rassen zijn bovendien een aantal synoniemen opgenomen.

Een inhoudsopgave of rassenlijst ontbreekt echter in het originele boek.

Op de cd-rom zijn, om het gebruiksgemak te bevorderen, een aantal uitbreidingen toegevoegd:

Een alfabetische rassenlijst, waarin de hoofdnamen vet en de synoniemen normaal gedrukt zijn.
Een rassenlijst gerangschikt op gebruik.
Een rassenlijst gerangschikt op pluktijd.
Een rassenlijst gerangschikt op gebruiksperiode.

Uiteraard zijn in de lijsten links naar de rasbeschrijvingen opgenomen
De laatste drie lijsten kunnen van nut zijn bij het kiezen van een rassenassortiment voor een boomgaard.

Om onnodig bladeren te voorkomen is in elke rasbeschrijvings-pagina een verkleinde afbeelding van de bijbehorende plaat opgenomen.

Tot slot van deze inleiding wil ik Drs L. Missel, Conservator Speciale Collecties Bibliotheek Wageningen Universiteit, danken voor de beschikbaarstelling van het boek, waarvan de inhoud op deze wijze weer voor velen bereikbaar is geworden.

Paterswolde 8 dec. 2004.

C.M. Ballintijn.