Alida Withoos en haar schilderijen

Alida werd samen met haar drie broers en een zuster opgeleid door haar vader, de bekende schilder Matthias Withoos. En net als haar jongere zuster Maria Withoos (1663-na 1719), specialiseerde zij zich als schilderes van bosstillevens en Italiaanse landschappen. Het was in die tijd gebruikelijk dat een vader zijn zoons en soms ook zijn dochters opleidde. De zoons verlieten meestal na hun eerste leertijd het atelier van hun vader om elders een tweede opleiding te volgen, voor een studiereis naar Rome of om op eigen benen hun weg te vinden. Een tweede leermeester of verblijf in Rome was voor schilderende dochters niet aan de orde. In het algemeen bleven zij meestal werken voor hun vader in zijn atelier. Daarom werden zij vaak opgeleid in het zo goed mogelijk kopiëren van de stijl en de thematiek van hun vaders werk.[6] De belangrijkste navolgers van Matthias Withoos in zijn stijl van landschappen en bosstillevens schilderen, zijn behalve een paar Italianen en enkele Nederlanders dan ook vooral zijn dochters, Alida en Maria Withoos. De schilderijen van Alida Withoos zijn wat grover van penseelstreek vergeleken bij de zeer sterke detaillering van Matthias.

Bij het Rijksbureau voor Kunsthistorisch Documentatie (RKD) in Den Haag liggen mappen met door haar gesigneerd werk en werk dat aan haar wordt toegeschreven. Van Alida Withoos zijn negen schilderijen bekend die ze met haar eigen naam voluit heeft gesigneerd. Het werk van haar zuster Maria, die slechts eenmaal voluit haar naam onder een schilderij zette, is moeilijk te onderscheiden van dat van haar vader. Een deel van de met M. Withoos gesigneerde werken die aan vader Matthias Withoos zijn toegeschreven zijn waarschijnlijk door haar gemaakt.[7] Ook aan Alida zijn drie schilderijen toegeschreven die zijn gesigneerd met M. Withoos. Deze schilderijen zijn dus ook of misschien wel beter aan Maria Withoos toe te schrijven. Het havengezicht van Hoorn, dat meestal aan Alida wordt toegeschreven, is zeker door haar vader geschilderd.[8] Het is gedateerd 1675 en gesigneerd met M. Withoos. Alida was toen dertien jaar en Maria twaalf. Misschien heeft Alida haar vader wel geholpen met het maken van de verf en het schilderen van de ondergrond. Hij had soms zoveel last van jicht dat hij maanden niet kon schilderen. Ook een paar door derden gesigneerde schilderijen, onder andere door Rachel Ruysch, zijn bij de RKD aan Alida Withoos toegeschreven. Het toeschrijven van schilderijen is geen eenvoudige zaak. Nader kunsthistorisch onderzoek naar haar schilderijen moet nog plaatsvinden.

Bijna alle door Alida gesigneerde schilderijen verbeelden een verzameling bloemen en planten als een bloemstuk; soms tegen de donkere achtergrond van een bos of bomen, soms met een hoekje bos en een Italiaans landschap. Ook zijn er schilderijen aan haar toegeschreven die meer een stuk bos met planten uit een Italiaans park met beelden uit de Oudheid afbeelden. Op deze schilderijen komt ook vaak een pauw voor, het symbool van ijdelheid. Een schilderij verbeeldt een stilleven met aardbeitjes, paddestoelen en vlinders. Vlinders komen voor op al haar schilderijen. Daarnaast zijn er soms ook slakken, hagedissen, muizen, otters en andere dieren te zien.Behalve de weergave van de bloemen, vlinders en mogelijk ook de andere dieren berust de verdere weergave en de compositie veelal op fantasie. De Italiaanse thema's zullen ook ontleend zijn aan het werk van haar vader. Vaak lag aan de onderwerpen in dit genre schilderijen allerlei symboliek ten grondslag. Met name het zogenaamde 'vanitas'-thema over de vergankelijkheid van de dingen des levens werd hiermee geïllustreerd.[9]

De schilderijen van Alida Withoos bevinden zich veelal in particuliere collecties. Voor het verhaal over de wereld rond Alida Withoos bieden ze verder geen informatie. We weten namelijk niet of ze in opdracht zijn gemaakt en aan wie ze zijn verkocht. Dat is wel het geval met haar tekeningen.


leesverder


[6] G. Greer, The obstacle race. The fortunes of women painters and their work (London, 1979) p. 13

[7] M. Schepper, Matthias Withoos, een veelzijdig talent (Z.pl., 1990) p. 10-11, 67-69

[8] M. Schepper, Matthias Withoos, een veelzijdig talent (Z.pl., 1990) p. 63: eigendom Rijksmuseum Amsterdam, hangt in het Westfries Museum; Zie voor toeschrijvingen aan Alida Withoos: Thieme-Beckers, Allgemeines Lexicon der bildende Künstler (Leipzig, 1978 reprint) dl. 36, p. 116-116 & tent. cat. Elck zijn waerom (Arnhem, 2000)

[9] S.D. Muller, ed., Dutch art; an encyclopedia (New York & London, 1997), p. 431