Combinatieschets ontwikkeling Stolwijkersluis

Cultuurhistorie en het Masterplan
Verschillende auteurs denken dat de manier waarop cultuurhistorie het beste geïntegreerd kan worden bij het maken van ruimtelijke plannen gevonden wordt door al doende te leren in de praktijk. Het project Stolwijkersluis is daarvoor een goede casus gebleken.

In het project is gekozen voor actie-onderzoek, waarbij het projectteam samen met ontwerpers, bewoners en vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties en overheden hebben gewerkt aan een plan voor gebiedsontwikkeling. Via het interactieve spoor werd gelegenheid geboden om met elkaar van gedachten te wisselen over het plan en de rol van cultuurhistorische waarden daarin. Behalve kennisuitwisseling was daarbij ook het verkrijgen van wederzijds begrip over elkaars zienswijzen belangrijk. De keuzen die de ontwerpers hebben gemaakt voor de manier waarop de cultuurhistorische waarden terugkomen in het ontwerp, zijn grotendeels gebaseerd op de wensen van de mensen die hebben deelgenomen aan de meedenksessies. Waardering van en betekenisgeving aan cultuurhistorie is ook voor ontwerpers en planologen een subjectieve activiteit. Aangezien het Masterplan vooral is bedoeld voor de mensen uit de gemeente die zullen profiteren van de gebiedsontwikkeling, is een zwaar gewicht toegekend aan de mening van de eindgebruikers.
Via de eerste meedenksessie is een beeld gekregen van de houding van de deelnemers ten opzichte van de aanwezige cultuurhistorische waarden in het gebied. Daaruit bleek dat bewoners vooral geïnteresseerd zijn in het gehele voorkomen van het landschap en niet zozeer de afzonderlijke elementen. De historische Stolwijkersluis leek in eerste instantie weinig te leven onder de bewoners. Veel belangrijker vond men de inpassing van de toekomstige randweg, die dwars door het gebied gaat lopen. Dat er weinig aandacht was voor de sluis had waarschijnlijk te maken de vervallen toestand en onzichtbaarheid van de sluis, waardoor het op dit moment een weinig aantrekkelijke plek is. Deze eerste sessie leverde een lijst op met waarden in het gebied die behouden of versterkt moesten worden.

Die lijst was samen met informatie uit de cultuurhistorische verkenning, die in een eerder stadium was uitgevoerd, de basis voor de tweede sessie. Zo werd basisinformatie geleverd aan alle deelnemers aan de tweede meedenksessie, waardoor iedereen kans had om een mening te vormen over de manier waarop cultuurhistorische aspecten terug zouden moeten komen in het ontwerp. In deze tweede meedenksessie werden vier ontwikkelingsperspectieven ontwikkeld door vier werkgroepen, die bestonden uit mensen met verschillende achtergronden. Voorbeelden van cultuurhistorische elementen die in de ontwikkelingsperspectieven terugkomen: de historische vaarverbinding tussen Stolwijk en de stad Gouda, een doorvaarbare Stolwijkersluis, het oude wandelpad in de polder Veerstalblok van het vroegere Regthuys naar de Gouderakse Tiendweg, het middeleeuwse verkavelingspatroon en de lintbebouwing van de buurtschap langs de Gouderaksedijk.

Op basis van de ontwikkelingsperspectieven van de tweede meedenksessie en de cultuurhistorische verkenning hebben de ontwerpers twee verschillende ontwerpen gemaakt die in de derde en laatste meedenksessie werden gepresenteerd. Aan de hand van de reacties werd een beeld verkregen van de gewenste en ongewenste inrichtingsopties, zodat een keuze gemaakt kon worden voor het ontwerp van het Masterplan. Dat ontwerp is nogmaals voorgelegd aan de bewoners, gemeenteambtenaren en begeleidingsgroep en klankbordgroep. Het uiteindelijke breed gedragen resultaat staat op deze cd-rom.

Geleerde lessen
Gedurende het proces bleek dat de potentiële functionaliteit van de historische elementen doorslaggevend is voor de waarde die eraan wordt toegekend door de deelnemers aan het proces. De functionaliteit van de historische elementen in het plan betreft vooral de sociale betekenis die de hernieuwde verbinding tussen de stad Gouda en de Krimpenerwaard heeft voor de bewoners van Gouda en de buurtschap. Het herstel van de oude verbindingen tussen de stad en de polder (de vaarverbinding en het voetveer) heeft veel steun gekregen. De stad krijgt met de stadstuin, die met het voetveer bereikt kan worden, een nieuw stukje aantrekkelijk en makkelijk bereikbaar groen. Bovendien is er in de stad behoefte aan meer mogelijkheden voor kleine vaarrecreatie om de stad en de buurtschap een nieuwe (economische en sociale) impuls te geven. De conclusie is dat historische motieven alleen niet toereikend zijn om historische elementen te behouden. Wanneer historische motieven kunnen worden gecombineerd met een sociale en/of economische functie, is de kans op maatschappelijke en politieke steun aanmerkelijk groter. Een andere conclusie is dat betekenisgeving in het proces een belangrijke rol speelt en dat er ruimte moet zijn voor uitwisseling van uiteenlopende zienswijzen en ideeën. De nauwe samenwerking met landschapsarchitecten is daarbij heel vruchtbaar geweest.

Meer informatie:

• Over de integratie van cultuurhistorie, planning en ontwerp in Stolwijkersluis hebben leden van het projectteam eenpaper geschreven ten behoeve van een congres voor Europese planners in juli 2005.
• De cultuurhistorische verkenning is uitgevoerd door een groepje studenten van Wageningen Universiteit, die in hun verslag ook een aanzet hebben gedaan voor een vertaalslag naar alternatieve ontwerpen.

Ga omhoog