Verbinding stad en polder over water en land
Stad en land zijn fysiek verbonden door het water, vooral door de Hollandsche IJssel. Die verbondenheid is nu echter niet zichtbaar. Het ontwerp moet bijdragen aan een versterking van de relatie tussen de stad en het land. De zichtlijnen op de historische binnenstad van Gouda en het open veenweide landschap van de Krimpenerwaard moeten intact blijven. Wil de plek daadwerkelijk een ontmoetingsplek worden, dan moet zij aantrekkelijker en toegankelijker gemaakt worden voor omwonenden en recreanten. Bij de ontwikkeling van het gebied speelt het water net als vroeger een cruciale rol. Het water zal stad en land niet alleen fysiek moeten verbinden, maar ook visueel en functioneel. Belangrijke aanknopingspunten zijn de initiatieven in de binnenstad die zijn gericht op het verbeteren van de vaarrecreatie in Gouda. Zie ook Plangebied - Bestaande plannen.

Een ander belangrijk gegeven voor de verbinding van stad en land in het ontwerp is het voornemen vanuit de landinrichting Krimpenerwaard om in het plangebied een openbaar toegankelijke plek met natuurlijke elementen in te richten (een zogenaamd landschapselement). Verder moet het ontwerp zorgen voor een goede inpassing van de nieuwe randweg in het open landschap. Uitgangspunt daarbij is dat het gebied tussen randweg en rivier door een groene bestemming gevrijwaard blijft van bebouwing. Voor wandelaars in de polder moet het mogelijk zijn om de randweg over te steken naar de recreatieve routes in de Krimpenerwaard.

Historie als inspiratiebron
De Stolwijkersluis heeft altijd een functionele betekenis gehad voor de relatie tussen stad en land. De sluis werd in 1800 gebouwd in het kader van de vervening, met als doel turf te vervoeren naar de stad. Vervolgens werd de hij gebruikt voor het aanvoeren van landbouwproducten uit de polder. Daarnaast was de sluis tot de jaren zestig een schakel in de route van schepen die afvalmateriaal uit de haven van Rotterdam vervoerden naar de Krimpenerwaard. Daarna werd de sluis vooral gebruikt door de pleziervaart totdat hij werd afgedamd in 1982. Steeds heeft de sluis gefunctioneerd in de context van het contact tussen de stad en de polder. Die functionele betekenis is ook het uitgangspunt voor het ontwerp geweest.

Behalve de monumentale Stolwijkersluis kent het landschap van Stolwijkersluis meer historische elementen. Uit de cultuurhistorische verkenning blijkt dat de omgeving van de sluis een aantal waardevolle historische elementen en structuren kent. Dat zijn bijvoorbeeld het ontginningslint langs de dijk, het middeleeuwse verkavelingpatroon, het nagenoeg onaangetaste veenweide landschap en een oud wandelpad door het gebied. De relaties tussen de polder, de stad Gouda en de buurtschap Stolwijkersluis door de eeuwen heen geven belangrijke aanwijzingen over de identiteit van de plek. De zellingen (buitendijkse gebieden) van de Hollandsche IJssel zijn bijvoorbeeld een typisch regionaal verschijnsel. Zowel vroeger als nu worden de zellingen gekenmerkt door een combinatie van water en stedelijke functies, meestal bedrijvigheid. De historische buurtschap kende vroeger (in tegenstelling tot de huidige situatie) een echt dorpshart met horeca en plekken om elkaar te ontmoeten en een praatje te maken. Voor bewoners van de buurtschap en bezoekers is het wenselijk om dat hart terug te brengen.

Hoewel enkele historische elementen nog zichtbaar verhalen over de geschiedenis van het gebied, zijn het uiterlijk en het gebruik ook ingrijpend veranderd. Die continue verandering gecombineerd met de wens om historische elementen te bewaren, zijn aanknopingspunten voor een inrichting die invulling geeft aan de Belvedere-gedachte ‘behoud door ontwikkeling’. Nieuwe functies zullen moeten passen in een doorgaande lijn van ontwikkeling van het landschap, die natuurlijk aanvoelt voor gebruikers en omwonenden. Het ontwerp zal daarbij recht moeten doen aan de regionale en lokale identiteit van het gebied. Het gebruik van en de strijd tegen het water hebben daarbij altijd een belangrijke rol gespeeld.

Sluis, gemaal en haven: kristallisatiepunt van activiteiten
Bij het herstel van de Stolwijkersluis gaat het er om de sluis een nieuwe functionele en sociale betekenis te geven. De sluis is op het moment een onzichtbare onaantrekkelijke plek, zoals ook bleek uit de beleving van de omwonenden bij de start van het project. Maar wanneer de sluis hersteld is in zijn oude glorie en het verkeer over de dijk drastisch is afgenomen door de aanleg van de randweg, heeft deze plek potentie om een kristallisatiepunt voor activiteiten te worden. In combinatie met een aantrekkelijke inrichting van de achterliggende polder en de buurtschap zullen de bijzondere esthetische en historische waarden van de sluis veel beter tot uiting komen.

Een ander aanknopingspunt is het voornemen vanuit de landinrichting om een nieuw poldergemaal ter hoogte van de sluis te bouwen. De historische sluis en het nieuwe gemaal kunnen samen een rol spelen in het verhaal over de waterbeheersing van Gouda en de omringende polders door de eeuwen heen. .

Herstellen dorpshart
De plek waar het oorspronkelijk allemaal begon voor Stolwijkersluis (bij het uitwateringssluisje aan De Wijk, dichtbij de hoek van de Gouderaksedijk en de Oude Brugweg) en waar alle dorpsactiviteiten waren geconcentreerd, is niet meer herkenbaar. In de eerste helft van de vorige eeuw waren er in Stolwijkersluis nog diverse cafés, restaurants en uitspanningen. Nu is er geen sprake meer van een dorpshart en is er bijna geen horeca. Door het drukke verkeer over de dijk is er geen plek meer om rond te kijken of een praatje te maken. Voor de bewoners van de buurtschap is het een belangrijke wens om het hart van het dorp te herstellen.

Groen om de stad
Nederlanders vinden voldoende groen in hun leefomgeving het meest belangrijk. Belangrijker nog dan betaalbare woningen, zo blijkt uit de nationale VROM-enquête van vorig jaar. In toenemende mate zoeken stedelingen die groene omgeving in de stadsranden. Helaas blijkt uit verschillende studies dat er voor de Goudse stedeling op het moment te weinig groen in en om Gouda is te vinden. Zo scoort Gouda op dit punt zeer slecht in een onderzoek van Elsevier in 2004 naar de woonkwaliteit van Nederlandse gemeenten. Stolwijkersluis biedt de mogelijkheid om wat te doen aan het tekort aan groen in de omgeving van Gouda.

Maar er zijn nog wel een aantal obstakels waarvoor het ontwerp een oplossing zal moeten bieden. Het is nu niet mogelijk om vanaf de dijk de achterliggende weilanden in te trekken. Wanneer de randweg er is, zal er bovendien visuele hinder en geluidshinder ontstaan. Bovendien wordt het gebied opgeknipt door de weg, zodat er een veilige oversteek voor wandelaars, fietsers en vaarverkeer moet komen om de recreatieve routes in de Krimpenerwaard te bereiken. Verder is de buurtschap nu niet erg aantrekkelijk voor bezoekers. De buurtschap doet rommelig aan door de bedrijvigheid aan de kant van de rivier en de afvalwaterzuivering. De zellingen (de buitendijkse gebieden) zijn niet toegankelijk, waardoor de rivier en de Goudse binnenstad aan de overzijde minder zichtbaar zijn. De dijk en de brug in Stolwijkersluis hebben te maken met een grote verkeersdrukte, waardoor recreanten en omwonenden onmogelijk stil kunnen staan bij wat er te zien valt (onder andere de sluis). Het ontwerp probeert tegemoet te komen aan al deze punten.

Randweg
De komst van de randweg, die dwars door het gebied aangelegd zal worden, maakt extra aandacht voor een harmonieuze overgang van stad naar land noodzakelijk. Bewoners van zowel de stad als de polder vrezen dat de randweg uiteindelijk zal leiden tot bebouwing van het gebied dat zal worden ingeklemd door de randweg en de dijk, ook al wordt dat in het huidige beleid afgewezen. De oplossing wordt gevonden door een recreatieve invulling voor te stellen voor de polder achter de sluis. Daarmee wordt de zorg dat de randweg leidt tot verdergaande verrommeling en verstedelijking van de stadsrand weggenomen en tegelijkertijd wordt tegemoet gekomen aan de wens vanuit de stad om de groene leefomgeving te vergroten.

Het ontwerp moet ervoor zorgen dat de tweedeling van het gebied ten noorden en zuiden van de nieuwe randweg niet leidt tot een visuele tweedeling. Bovendien moet het voor lokaal langzaam verkeer mogelijk blijven om de recreatieve routes in de Krimpenerwaard op een veilige manier te bereiken. Dat geldt ook voor wandelaars in de stadstuin die is voorzien in het Masterplan en voor boten die over de Stolwijkse Vaart naar Stolwijk willen varen. De weg moet zo min mogelijk geluidshinder en visuele hinder geven in het gebied, maar wel aan de weggebruiker de gelegenheid geven om het gebied te beleven.

Ga omhoog